Ülkemizin jeolojik, jeomorfolojik yapısı ve sahip olduğu iklimsel özellikleri nedeniyle büyük can ve mal kaybına yol açan doğal afetler ile çok sık karşılaşılmaktadır. Afetler konusunda hassas bir konumda bulunan İlimiz 1. derecede tehlikeli deprem bölgesindedir. Kuzey Anadolu Fay Sistemi’nin Marmara’daki kuzey kolunun üzerindedir. Bir buçuk önce yıl başladığımız Deprem sonrası oluşabilecek hasar dağılımını ve can kayıplarını en kısa sürede öngörerek etkin müdahalede bulunulması ve ilgili kurumlarla koordinasyon içerisinde etkin bir afet planı yapılmasını sağlayacak ELER Deprem Kayıp Tahmin Programı Projemizde oldukça önemli mesafe kat ettik.
Bu kapsamda, depremin toplum üzerindeki fiziksel, sosyal ve ekonomik sonuçlarının analiz edilmesi hususu da amaçlanmıştır. Bu proje JRA3 çalışma paketi içerisinde Boğaziçi Üniversitesi KRDAE Deprem Mühendisliği Anabilim Dalında geliştirilmiştir. ELER programının temel amacı, depremden etkilenen yerleşim yerlerini, buralardaki tahmini hasarlı bina, ölü ve yaralı sayısı, acil barınma ve beslenme ihtiyacı hakkında harita ve bilgi üretmektir. Bu bilgiler afet sonrasında ilgili makamlara iletilerek, afet sonrasında olay yerlerine anında müdahale edilmesine imkân vermektedir. ELER programı aşağıdaki genel adımları kapsar;
- Verilen deprem büyüklüğü ve merkez üssü bilgisiyle, belirli bir alanın yer hareketi tahmin denklemleri ile seçilen yer hareketlerinin parametrelerinin mekânsal dağılım tahmini ve enine dalga hız dağılım ve diğer alan tanımlayıcılarının kullanılması,
- Varsa, teorik tahminlerin iyileştirilmesi ve sapma ayarı için ampirik kuvvetli yer hareketi verilerinin birleştirilmesi,
- İnsan ve çevrenin envanter durumu ile orantılı olarak hasar bina ve yaralı insan tahmininin yapılmasına,
- Bina hasarlarından kaynaklanan doğrudan ekonomik kaybın tahminine,
- Kentsel boru hatlarında meydana gelebilecek tahmini hasarın tespit edilmesine olanak sağlar.
ELER programı iki modül içerir: Tehlike belirleme modülü (Hazard Assessment Module) ve zarar belirleme modülü (Loss Assessment Module). Tehlike belirleme modülü, yer hareketi tahmin denklemlerini, yoğunluk ve yer hareketi paremetreleri arasındaki ilişkiyi ve arazi durumu bilgisini kullanarak tahmini zemin hareketi ve yoğunluk dağılımlarını içermektedir. Zarar belirleme modülü ise tehlike belirleme modülünden aldığı zemin hareketi ve yoğunluk dağılımı verilerini, veri tabanında bulunan demografik ve bina envanteri bilgileri ile birleştirmektedir. Bu modül tahmini bina zarar ve kayıpların bulunması için 3 seviye (Level 0, Level 1 ve Level 2) içerir. ELER yazılımındaki her iki seviyedeki analizler (Level 0 ve Level 1) yoğunluk dağılımları elde edilmesine ve toplam kayıp sayısının bulunmasına dayanmaktadır. Level 0 analizi, bölgesel yer hareketi azalım ilişkileri ve PGV ve PGA’ya dayalı olan azalım ilişkisi ile yoğunluk korelasyonu temel parametreleri için yoğunluk dağılımı hesaplamasını kullanır. Level 2 analizi, özellikle kentsel alanlardaki deprem kaybı değerlendirmesi (bina hasar ve can kaybı) için tasarlanmıştır. Yazılım veri tabanı bütün bina sınıflandırması için bina kapasitesi ve analitik kırılganlık parametrelerini içerir.
Ayrıca Level 2, deprem sigorta uygulamaları için tamir-maliyet tahminleri ve özel araştırmalar ile doğrudan parasal kayıpların hesaplanmasını da sağlamaktadır.
Kısaca Level2 analizi, temelinde kentsel alanlardaki deprem kaybının değerlendirilmesi(bina hasar, can kaybı ve ekonomik kayıplar)için tasarlanmıştır. Projenin girdi ihtiyacını sağlayıp yapı stoku envanteri oluşturmak için Alt Yapı ve Kentsel Dönüşüm Genel Müdürlüğü tarafından belediyelerinden alınan veriler, İl Nüfus Müdürlüğü’nden alınan veriler kullanılmaktadır. Bu veriler kullanılarak oluşturulan Yapı Stoku Envanterinde İlimizdeki her bina ile ilgili inşaat bilgileri, her binanın koordinatları ve binalarda yaşayan kişi sayısı ile ilgili veriler bulunmaktadır.
Şu anda il merkezindeki 4 mahalle için Yapı Stoku Envanteri oluşturuldu. 2 mahalle için Yapı Stoku Envanterinde yer alan verilerinin programa giriş yapıldı.
Proje ile ilgili olarak Sakarya Üniversitesinden alanında yetkin hocalarımızla biraya gelindi. Sakarya Üniversitesi Afet Yönetim Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu ve Doç. Dr. Ahmet Doğan ile ELER (Earthguake Loss Estimation Routine) programı ve Türkiye’deki deprem gerçeği konusunda fikir alışverişinde bulunuldu.
Çalışma ekibimizle Boğaziçi Üniversitesi Deprem Araştırma Enstitüsünü de ziyaret edildi. Prof. Dr. Mustafa ERDİK, Prof. Dr. Eser ÇAKTI, Doç. Dr. Ufuk HANCILAR ve Yrd. Doç. Dr. Karin ŞEŞETYAN’ın da katılımıyla düzenlenen toplantıda değerli hocalarımızla İl Müdürlüğü olarak Yalova’yı afetlere hazır bir konuma getirmek için yaptığımız çalışmaları ve bu çalışmalarda hangi aşamada olduğumuz anlatıldı. ELER deprem hasar tahmin programı ile ilgili çalışmamızı tamamlayıp afete hızlı müdahalede sıkıntı yaşamadan can ve mal kayıplarını en aza indirgemenin öncelikli hedefimiz olduğunu hocalarımızla paylaştık. Hocalarımızın değerli bilgi ve önerilerinden faydalandık.
Daha sonra uygulama olarak 25 Mayıs 2017 tarihinde İl Müdürlüğümüzün katılımı ile Yalova için İl Özel İdaresi'nde Muhtemel Deprem Senaryolarının ve Önlemlerinin Araştırılması (ELER Deprem Kayıp Tahmin Programı) konulu çalışmamızdan elde edilen verilerle bir tatbikat senaryosu oluşturuldu.
ELER (Deprem Kayıp Tahmin Programı) den elden edilen sonuçlarla Yalova’da bir TAMP masa başı tatbikatı yapıldı. Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP-Yalova) masa başı tatbikatı Sayın Vali Yardımcımız Mehmet KALYONCU Başkanlığında, İl Afet ve Acil Durum Müdürü Aziz AKSOY koordinasyonunda, İl Müdürümüz Sayın Dr. Osman ULUKAYA ve Müdürlüğümüz çalışanlarının da katılımıyla, 26 Hizmet grubunun başkanlarının katılımıyla Yalova İl Özel İdaresi meclis salonunda gerçekleştirildi.
Muhtemel Deprem Senaryolarının ve Önlemlerinin Araştırılması (ELER Deprem Kayıp Tahmin Programı) konulu Ar-Ge çalışmamızdan elde edilen verilerle bir tatbikat senaryosu oluşturulurken önceden belirlenen mahallelerimizde 6.0 şiddetinde bir deprem meydana geldiği varsayıldı, belirlenen fayların 6.0 şiddetinde harekete geçmesiyle oluşan depremde ne kadar binada hangi düzeyde hasarlar meydana geldiği, ilk andaki can ve mal kayıpları ortaya çıkartılarak, ilk hasarlara bağlı ikincil hasarlar ve kayıplar ortaya çıkartıldı. Senaryo depremin sonuçlarına göre bütün hizmet grupları görev alanlarında imkânları doğrultusunda, aldıkları pozisyonları ve aksiyonları içeren cevaplarını, neyi nasıl gerçekleştirecekleri şeklinde ifade ettiler. Hizmet gruplarına sorular yöneltildi ve cevapları bütünleyici bir plan dâhilinde değerlendirildi.
ELER projesinin uygulanmasıyla muhtemel bir deprem sonrası oluşabilecek hasar dağılımını ve can kayıplarını en kısa sürede öngörülmesi hedeflenmiştir. ELER Deprem Kayıp Tahmin Programı sayesinde, yapı stokuyla ilgili verilerimiz tamamlandığında ilimizin her şiddet ve büyüklükteki depreme karşı tepkisi çok daha gerçekçi olarak analiz edilebilecektir. Bu anlamda ilimiz yapı stokuna ait nitelikli bilgilere ulaşabilmek için Belediyelerimizden veri alımı sürdürülmektedir.
Diğer yandan Programın sürekli olarak geliştiriliyor olması dolayısıyla, AR-GE projemizdeki gelişmelerle ilgili Bakanlığımızla koordinasyonumuz da devam etmektedir.
